Diyarbakır’da, Roma İmparatorluğu periyodunda “askeri yerleşim” olarak kullanılan, arkeolojik kazılarla geçmişe ışık tutan 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi‘nin gelecek jenerasyonlara aktarılması için kapsamlı onarım çalışması başlatıldı.
Çınar ilçesine 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında, 124 metre yükseklikte kayalık zirvede bulunan ve askeri yerleşimde dünyada bulunan son Mithras tapınağının ortaya çıkarıldığı kale, yaz kış, yılın 12 ayı devam eden bilimsel kazılarla tarihe ışık tutuyor.
2020 yılında UNESCO Dünya Miras Süreksiz Listesi’ne dahil edilen, kentin kıymetli turizm bedellerinden olan kale, yerli ve yabancı turistlerden de büyük ilgi görüyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Çınar Kaymakamlığı, Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü ve Dicle Üniversitesinin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan hafriyatlarda bugüne kadar 1000 dönüm alanda 15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, idare binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ile 63 su sarnıcı, yer altı kilisesi, 400 kişinin sığacağı yer altı sığınağı, konutlar ve zımnî geçitler, milattan sonra 4. yüzyılda Hristiyanlığın benimsenmesiyle kıymetini kaybeden, periyodun Mithras dinine ilişkin yer altı tapınağı ve Mithras Tapınağı’na zımnî dini merasim ve ayinler için gelen davetlilerin konakladığı alan ile birçok eser gün ışığına çıkarıldı.
Tarihi kale restore ediliyor
Zerzevan Kalesi‘nde bir yandan arkeolojik hafriyat sürerken öbür yandan kapsamlı onarım çalışması başlatıldı.
Tarihi kaledeki büyük kilise ve güney kulede 37 kişilik takımla yürütülen çalışmada, yapıların korunması için capping (üst örtüsünü yitirmiş yapı duvarlarının üzerine uygulanan muhafaza katmanı), güçlendirme ve enjeksiyon (tarihi yapının orjinal dokusunu bozmadan güçlendirme ve çatlak tamiri sağlayan hassas çözümlerden) uygulaması gerçekleştiriliyor.
Kazı Heyeti Lideri Prof. Dr. Aytaç Coşkun, AA muhabirine, Zerzevan Kalesi‘nde 11 yıl evvel başlatılan kazıların devam ettiğini söyledi.
Bu yıl, tamamlanan onarım projelerini uygulamaya geçirdiklerini söz eden Coşkun, kaledeki güney kule ve kilisede onarıma başlandığını belirtti.
“Mevcut yapıların korunması açısından hayli önemli”
Coşkun, tarihi kaledeki bu çalışmaların Kültür ve Turizm Bakanlığının “Geleceğe Miras Projesi” kapsamında yürütüldüğünü kaydetti.
Kaledeki mevcut yapıların gelecek nesillere aktarılması açısından onarımın değerine işaret eden Coşkun, çalışmaların şu an iki yerde sürdüğünü söyledi.
Bu yılın sonundan itibaren başka yapılarda da onarım çalışmalarının başlayacağını anlatan Coşkun, “Kalede 70 kişilik grup çalışıyor. Hafriyat çalışmasıyla onarım artık bir ortada yürütülecek. Mevcut yapıların korunması açısından onarım epey değerli. Geniş kapsamlı yapılan ve devam eden onarım çalışması, hem yapıların korunarak gelecek jenerasyonlara aktarılması hem de ziyaretçiler için görsel sunum açısından büyük bir kıymet arz etmekte.” dedi.
UNESCO Dünya Mirasına girme hedefi
Coşkun, 45 dereceye ulaşan sıcaklığa karşın tarihi kalede çalışmaların devam ettiğini belirterek, yılın 12 ayı kazıların kesintisiz sürdüğünü söyledi.
Kalenin bölgenin en çok ziyaret edilen destinasyonlarından birisi olduğunu belirten Coşkun, “Her yıl ortalama 400 bin kişi ziyaret ediyor. Bu yıl şu ana kadar 200 bin kişiyi geçtik. Yıl sonunda 500 bin kişinin kaleyi ziyaret edeceğini düşünüyoruz. Onarım, hafriyat ve etraf düzenleme çalışmasıyla gelecek yıl ziyaretçi sayısının 1 milyonu geçmesi bekleniyor.” sözlerini kullandı.
Prof. Dr. Coşkun, Zerzevan Kalesi ve Mithras Kutsal Alanı’nın, UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesinde yer aldığını anımsatarak, 2026’da UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer almayı hedeflediklerini kelamlarına ekledi.
Zerzevan Kalesi
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikte kayalık zirvede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara ortasında stratejik bir noktada yer alıyor.
Yerleşim pozisyonu prestijiyle bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı denetim altında tutan, Roma hudut garnizonu olan kale, Romalılar ve Sasaniler ortasında büyük çabalara sahne oldu.
Zerzevan Kalesi’nin tarihi, Asur periyoduna (MÖ 882-611) kadar gidiyor. Kalede Roma periyodunda MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi ve 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı.
Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios (MS 491-518) ve Justinianos (MS 527-565) periyotlarında onarılarak, kimileri ise yine inşa edilerek mevcut haline getirildi.
About The Author
More Stories
Şanlıurfa’da Gebe Bayana Atak: 3 Zanlı Tutuklandı
Diyarbakır’da İnşaat Emekçileri Çok Sıcaklarda Çalışmak Zorunda Kalıyor
Diyarbakır’da Petrol Sondaj Kuyusundaki Yangında 8 Yaralı